Sarkamış Harekatı

İbrişimin Kozaları,

Yıkılsın Avşar Kazaları,

Sarıkamış’ta kırıldı,

Gonca gülün tazeleri…

(Anonim)

Millet olarak savaşlarda yenildiğimizi nedense kabul etmeyiz, bu yenilgi ister karşı güçlerin üstünlüğü, ister strateji hatalardan olsun. Sarıkamışta olduğu gibi.I.Dünya savaşının çıkma nedeni Sırp Veliahdının öldürülme olayı zahiri nedendi .Asıl olan Avrupa ve diğer kıtalarda yaşayan süper güçlerin sömürge yarışıdır.Yani ekonomik ve emperyal sömürüdür. Bu Devletler başta; İngiltere, Fransa, Rusya, Belçika, Almanya, Avusturya-Macaristan, İtalya gibi dönemin süper güçlerinin sömürge yarışıdır. O günkü koşullarda, İngiltere, Fransa, Rusya ve Belçika “İtilaf” Devletlerini; Almanya, Avusturya-Macaristan,İtalya ise “İttifak” devletlerini teşkil ediyordu.Yukarıda adı geçen devletlerin gizli planının bir parçası Osmanlı Devletini ortadan kaldırmak ve kendi aralarında paylaşmaktı.

O dönemin iktidar partisi “İttihat ve Terakki” bunu bildiğinden, önce “İtilaf devletleri ile antlaşmak istedi ve çok çaba sarf etti.Ama bunu kabul ettiremeyince ,Hükümet Almanlar başta olmak üzere ”İttifak” devletleri ile anlaştı.Anlaşma gereği,Almanlar iki adet savaş gemisi verdi (Yavuz ve Midilli) Bu gemilerin asıl amacı Boğazları düşman saldırısından korumak iken,Kara Denizde manevra yaparayken Rusya limanlarını bombaladı.Gemi Komutanı alman ama gemide Türk Bayrağı çekili olduğundan Osmanlının savaşa girmesine neden oldu ve Ruslar hem denizden hem de Kafkas Cephesinde taarruza geçti.Almanların asıl amacı Ruslara doğuda cephe açarak Avrupa’daki güçlerini zayıflatmaktı.

Enver Paşa, Bu olaydan sonra Osmanlı 1877-1878 (93 Harbi) Doğu Anadolu da kayıp edilen toprakları (Kars,Batum Artvin ve Ardahan) geri almak için ayrıca savaşın Kafkasya ya kadar ilerlemeyi uygun görüyordu. Enver Paşa bu amaçla 14.Aralık.1914 tarihinde Köprüköy’e kadar gelmişti. Taarruzun bahara bırakılmasını öneren 3.ordu komutanı Hasan İzzet Paşayı (Enver Paşanın Hocasıdır) dinlemedi ve 3 Ordu Komutanlığını kendi üzerine aldı. Hasan İzzet Paşayı dinlese idi,Sarıkamış facia ile bitmeyip zaferle taçlanacaktı.Daha sonra 3.Ordu Komutanlığına Hafız hakkı Paşa’yı atadı.

Kafkas cephesinde ilk saldırı Ruslar tarafından başlatıldı. Kars’tan başlatılan saldırı,Pasinler ve Eleşkirt’e doğru ilerlediler.Türk-Rus karşılaşmasında Ruslar geriye püskürtüldü.16.Aralık.1914 de Enver Paşa Köprüköy de düzenlediği toplantıda Sarıkamış çevirme hareketini anlattı.Enver Paşa’nın anlattığı plana göre;11.Kolordu Köprüköy de,Ruslara aralıklarla saldıracak,ayrıca Aras ırmağının güneyinden Yusuf İzzet komutasındaki süvari alayı da saldıracaktı.İhsan Paşa,9.Kolordusu ile Bardız (Şenkaya yakınında bir köy) üzerinden Sarıkamış’a saldıracak,10.Kolordu Artvin üzerinden Karsa saldıracak .Can alıcı kısmını ise Albay Hafız Hakkı uygulayacak,Oltu üzerinden Allahuekber dağını aşacaktı.Böylece Rus ordusu Sarıkamış’ta kuşatılmış olacaktı.Rusların Kars Kalesine sığınmasını da yine çevirme hareketini ise Hafız Hakkı yapacaktı.

Hasan İzzet Paşaya göre ise: Bu planın tatbiki mümkün değildi.Karakış da böyle bir hareket sonuç vermezdi.Ne zaman ki kış şiddetini kayıp eder,yollar elverişli hale gelince düşman üzerine gidilmeli idi.Enver Paşa beklemediği bu cevap karşısında çok sinirlenmiş Hasan İzzet Paşaya “Hocam olmasaydınız sizi idam ettirirdim “demiştir.Hasan İzzet Paşa 150.000 kişilik bir Ordunun sorumluluğunu bildiğinden görüşlerini,ayrıntılı bir şekilde ortaya koydu.

Ordunun noksanlarını tek tek sıraladı. Kışlık giyecek yokluğu,erzak yokluğu,arazi oldukça dağlık,yoğun kar 1-1,5 m. Hava oldukça ayaz eksi 20-30 derece,topların taşınacağı doğru dürüst yol yok.Saldırı ve kuşatma kağıt üzerinde basit görünüyor,ama o dağlar ki yer yer 2000-3000 m. bulan dağlar nasıl aşılacaktı.Kuş uçuşu 20 km. olan yollar dere tepe aşılarak 50-60 km. buluyor.

Hasan İzzet Paşa’ya zorla hareket planını kabul ettirdiler. Daha sonra bu planı içine sindiremeyen ve sorumluluktan çekilen Hasan İzzet Paşa , Enver Paşaya bir telgrafla istifasını sundu ve emekli oldu.

Hasan İzzet paşanın istifasından sonra kumandayı Enver Paşa aldı ve 22.Aralık.1914 günü taarruz emrini vererek saldırıya geçti.22.Aralık.1915/15.Ocak.1915 arasında çok zayiat verildi. Özellikle 10 kolordu tamamen eridi diyebiliriz. Allahuekber dağını aşan 300 kişilik bir kuvvetle Sarıkamış a ulaşıldı ama Ruslar tarafından geri püskürtüldü...

Yüzbaşılar, Binbaşılar,

Ordu, Orduyu karşılar,

Sabah olup,gün değince,

Dağlarda şehitler ışılar…

(Anonim Halk türküsü)

Bu muharebelerde Rusların zayiatı 30.000, Türkleri ise 60.000 kadardır.Ayrıca Ruslar Türklerden 200 Subay,7000 eri esir,20 makineli tüfek 30 topu ganimet olarak almışlardır.

Sarıkamış, Türk harp tarihinde en acı muharebelerden biri olarak anılır. Türk Ordusunun bu kadar kayıp vermesini nedeni çetin kış şartları ve erzak,taşıma ve silah yetersizliği ve ikmal eksikliği olarak özetlemek gerekir.Ayrıca Tifüs hastalığının da zayiatta önemi çoktur.Nitekim Hafız Hasan Paşa da Erzurum’da Tifüs hastalığından ölmüştür.

Bu muharebe sonucunda Erzurum,Bitlis ve Muş Rusların eline geçti.Daha sonra Bayburt ve Gümüşhane düştü.Bütün bu yerler 1917 yılında Bolşevik isyanının çıkması sonucunda Rusların barış isteği üzerine geri alınabildi…

Sarıkamış harekatının 100.yılında Şehitlerimize Allahtan Rahmet , Ulusumuza böyle acıları bir daha göstermemesini dilerim.

Demir KOÇTEPE

Emekli Öğretmen

Kaynakça:

1)Genel Kurmay Bşk.Arşivi

2)Semih, Aziz Sarıkamış Dramı

3)Türk İnkılap tarihi,1914-1918)genel savaşı,T.T.TK Hayur,Hikmet (s.356)

4)Aydemir,Ş.Süreyya Enver PAŞA,Makedonya,dan Orta Asya ya

5)Aydemir,Ş.Süreyya:Suyu Arayan adam.

6)Prf.Dr.Sönmez,Binnur:Sarıkamış

7)Prf.Dr.Göktepe,Cihat;Sarıkamış harekatı.